ÜZÜM

20

Üzüm, yaprak döken odunsu asmaların (asmagiller (Vitaceae) familyasının) vitis cinsinden çiçekli bitki meyvesinin adıdır.

Üzüm dünyada kültürü yapılan en eski meyve türlerinden biridir.

Üzümler sofralık üzüm olarak taze yenebilir veya şarap, reçel, üzüm suyu, jöle, üzüm çekirdeği özü, kuru üzümler, sirke ve üzüm çekirdeği yağı yapımında kullanılabilir. Üzüm, genellikle salkımlar halinde oluşan, klimakterik olmayan bir meyve türüdür.

SKU: Üzüm Category: Tag:

Üzüm

Birstaler Muskat P1240336.jpg
Beyaz üzüm
Bilimsel sınıflandırma
Âlem: Plantae
Klad Angiosperms (Kapalı tohumlular)
Klad Eudicots (İki çenekliler)
Klad Core eudicots
Klad Asterids
Takım: Vitales
Familya: Vitaceae (Asmagiller)
Cins: Vitis
L.
Türler
Metne bakınız.

Üzümler

“Beyaz” sofralık üzümler

Üzüm, yaprak döken odunsu asmaların (asmagiller (Vitaceae) familyasının) vitis cinsinden çiçekli bitki meyvesinin adıdır.

Üzüm dünyada kültürü yapılan en eski meyve türlerinden biridir.

Üzümler sofralık üzüm olarak taze yenebilir veya şarap, reçel, üzüm suyu, jöle, üzüm çekirdeği özü, kuru üzümler, sirke ve üzüm çekirdeği yağı yapımında kullanılabilir. Üzüm, genellikle salkımlar halinde oluşan, klimakterik olmayan bir meyve türüdür.

Tanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Üzüm 15 ila 300’lük gruplar halinde büyüyen ve kıpkırmızı, siyah, lacivert, sarı, yeşil, turuncu ve pembe renkli olabilen bir meyve türüdür. “Beyaz” üzümler aslında yeşil renklidir ve evrimsel olarak mor üzümden gelir. Beyaz üzümün iki düzenleyici genindeki mutasyon mor üzümlere rengini veren antosiyanin üretimini durdurur.[1] Mor üzümlerin büyük polifenoller familyasının antosiyaninleri ve diğer pigment kimyasalları, kırmızı şaraptaki morun değişik renk tonlarından sorumludur.[2][3] Üzüm genellikle prolate sferoide benzeyen elipsoid şekillidir.

Beslenme Değerleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Üzümün %81 su, %18’i karbonhidrat, %1’i protein ve ihmal edilebilir miktarı da yağdır. 100-gram (3 12-ounce) üzüm, başka mikro besin içermeyen 288 kilojoule (69 kilokalori) gıda enerjisi ve orta miktarda da K vitamini (Günlük Değerin %14’ü kadar) kaynağıdır.

Besin değeri
Enerji 290 kJ (70 kcal)
Yağ 0.16 g
Protein 0.72 g
Su 81 g
Riboflavin (Vit. B2) 0.07 mg (%5)
B6 vitamini 0.086 mg (%7)
C vitamini 3.2 mg (%5)
E vitamini 0.19 mg (%1)
K vitamini 14.6 μg (%14)
Kalsiyum 10 mg (%1)
Fosfor 20 mg (%3)
Oranlar yetişkinler için alınması önerilen oranlardır.

Edebiyatta Üzüm[değiştir | kaynağı değiştir]

Üzüm bazı inançlarda insanlığa verilmiş kutsal bir armağandır. Hatta Yunan mitolojisinde üzüm ve şarap için ayrı bir tanrının dahi olduğu gözlemlenmektedir. Üzümün anavatanının Ortadoğu olduğu kabul edilmektedir ve bu bölgede yaşamış pek çok kadim toplum üzüme ayrı bir önem atfetmiştir. Üzüm eski Arap kültüründe de önemli bir yere sahiptir. İslam öncesinde Arapların üzüm ziraatıyla uğraştıkları bilinmektedir. Hadramut mıntıkasında, üzüm ziraatı yapıldığı anlaşılmaktadır.[4] Kadim Araplar üzüm motifini şiirlerinde genellikle hamriyyatta kullanmışlardır. Bu durum, eski Arapların şarabı beğeniyle tüketmeleriyle paralellik göstermektedir. Şairler bu minvaldeki şiirlerinde hem üzümden bahsetmekte hem de üzüm ziraatının çeşitli merhalelerinden ve terminolojisinden bahis açmaktadır. Mutasavvıf şairlerin şiirlerinde de bu durumun örneklerine rastlamak mümkündür. Bu hususa İbn Farid örnek gösterilebilir.[5]

Üzüm asmaları[değiştir | kaynağı değiştir]

Concord, Kuzey Amerika labrusca üzümünün bir çeşididir

Evcilleştirilmiş üzümlerin çoğu Akdeniz ve Orta Asya’ya özgü bir üzüm asması olan “Vitis vinifera çeşitlerinden gelir. Az miktarda sofralık ve şaraplık üzüm ise aşağıda yazılı Amerikan ve Asya türlerinden gelir:

  • Vitis amurensis en önemli Asya türüdür
  • Vitis labrusca Kuzey Amerika sofralık ve üzüm suyu üzümü (bazen şarap için kullanılan Concord çeşidi dahil) Doğu Amerika Birleşik Devletleri’ne ve Kanada’ya özgüdür.
  • Vitis mustangensis (mustang üzümü), Mississippi, Alabama, Louisiana, Texas ve Oklahoma’da bulunur
  • Vitis riparia Kuzey Amerika’nın yabani bir asmasıdır, bazen şarap ve reçel yapımında kullanılır. Tüm Doğu Amerika Birleşik Devletleri’ne ve kuzey Quebec ‘e özgüdür.
  • Reçel ve şarap yapımında kullanılan Vitis rotundifolia (muscadine), Delaware ‘den Meksika Körfezi‘ne kadar Güneydoğu Amerika Birleşik Devletleri’ne özgüdür.

Dağılımı ve üretimi[değiştir | kaynağı değiştir]

2012’de en çok üzüm üreten 20 ülke.[6]

Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) ‘ya göre, dünyanın 75,866 kilometrekaresi üzümlere ayrılmıştır. Dünya üzüm üretiminin yaklaşık %71’i şarap, %27’si sofralık ve %2’si kurutulmuş meyve olarak kullanılır. Üzüm üretiminin bir kısmı, “ilave şeker içermeyen ve “%100 doğal” konserve meyveler için yeniden yapılandırılacak üzüm suyu üretimine gider.

Üzüm bağlarına ayrılan alan yılda yaklaşık %2 artmaktadır.

Üzüm üretimini çeşitlere göre ayıran güvenilir istatistikler yoktur. En çok ekilen çeşidin kendisine ayrılmış en az 3,600 km 2 (880,000 dönüm) ile Çekirdeksiz Thompson olarak da bilinen Sultaniye üzümü olduğuna inanılır. En yaygın ikinci tür Airén ‘dir. Cabernet Sauvignon, Sauvignon blanc, Cabernet Franc, Merlot, Grenache, Tempranillo, Riesling ve Chardonnay diğer popüler çeşitler arasındadır.[7]

Şarap yapımı için ekili bağ alanı olan en üst üreticiler
Ülke Alan (km2)
 İspanya 11.750
 Fransa 8.640
 İtalya 8.270
 Türkiye 8.120
 ABD 4.150
 İran 2.860
 Romanya 2.480
 Portekiz 2.160
 Arjantin 2.080
 Şili 1.840
 Avustralya 1.642
 Ermenistan 1.459
Yıllara göre en çok üzüm üreten ülkeler
(metrik ton olarak)
Sıra Ülke 2009 2010 2011 2012 Ülke 2020
1  Çin 8,038,703 8,651,831 9,174,280 9,600,000 F Çin 14,769,088
2  ABD 6,629,198 6,777,731 6,756,449 6,661,820 İtalya 8,222,360
3  İtalya 8,242,500 7,787,800 7,115,500 5,819,010 İspanya 6,817,770
4  Fransa 6,101,525 5,794,433 6,588,904 5,338,512 Fransa 5,884,230
5  İspanya 5,535,333 6,107,617 5,809,315 5,238,300 Birleşik Devletler 5,388,679
6  Türkiye 4,264,720 4,255,000 4,296,351 4,275,659 Türkiye 4,208,908
7  Şili 2,600,000 2,903,000 3,149,380 3,200,000 F Hindistan 3,125,000
8  Arjantin 2,181,567 2,616,613 2,750,000 2,800,000 F Şili 2,772,561
9  İran 2,305,000 2,225,000 2,240,000 2,150,000 F Arjantin 2,055,746
10  Güney Afrika 1,748,590 1,743,496 1,683,927 1,839,030 Güney Afrika 2,028,185
Dünya 58,521,410 58,292,101 58,500,118 67,067,128 Dünya 78,034,332
Kaynak: BM Gıda & Tarım Teşkilatı[8] [9](F=FAO tahmini)

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Tarihçesi MÖ 5000 yılına kadar dayanır. Anavatanı Anadolu‘yu da içine alan Küçük Asya, Kafkasya‘yı da kapsayan bölgedir.

Diğer meyvelerle kıyaslandığında en fazla çeşide sahip olan türlerden biri olan üzümün 15,000’nin üzerinde çeşidi bulunduğu tahmin edilmektedir. Anavatanı Anadolu olan üzüm çeşitlerinin sayısı 1,200’den fazladır. Bu çeşitlerden oluşturulmuş Millî Koleksiyon Bağı, Tekirdağ Bağcılık Araştırma Enstitüsünde bulunmaktadır. Bunların 50-60 kadarının ekonomik üretimi yapılmaktadır.

Türkiye’de yetiştirilen bazı üzüm çeşitlerinin özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Sofralık üzüm

Çeşit Tanenin rengi Biçimi Kullanım şekli
Adakarası Siyah Yuvarlak Şaraplık
Aküzüm Kırmızımsı Yuvarlak Sofralık
Bornova misketi Sarımtrak Beyzi Şaraplık
Çavuş Yeşil-sarımsı Yuvarlak-beyzi Sofralık
Çekirdeksiz Açık sarı Yuvarlak-beyzi Sofralık, kurutmalık
Doruktar Siyahımsı Yuvarlak-beyzi Pekmezlik
Emir Açık sarı Yuvarlak Şaraplık
Gülüzümü Pembe Orta büyüklük Sofralık
Hamburg misketi Siyah-morumsu Büyük-beyzi Sofralık
Horozkarası Koyu mor İrice Sofralık
İrikara Siyah İrice Sofralık
Kadınparmağı Sarı-yeşil Çok iri-beyzi Sofralık, kurutmalık
Kişmiş Kırmızı Çok küçük-yuvarlak Sofralık
Kozak Yeşilimsi İri-yuvarlak Sofralık
Merlot Lacivert yuvarlak Şaraplık
Misket Beyaz yuvarlak, orta büyüklük Şaraplık, sofralık
Müşküle Beyaz-kehribar Beyzi Sofralık
Narince Kirli yeşil İri beyzi Sofralık, kurutmalık
Razakı Sarımsı yeşil İri beyzi Sofralık, kurutmalık
Yapıncak Sarımsı yeşil Yuvarlak Sofralık, şaraplık
Yediveren Siyah-kırmızı Çok iri-yuvarlak Sofralık
Kalecik Karası Siyahımsı kırmızı Şaraplık
Narince Siyah Orta yuvarlak Şaraplık
Öküzgözü Siyah Şaraplık
Boğazkere Siyah Şaraplık
Red Globe Siyah Sofralık Karalahna Siyah Şaraplık
Vasilaki Sarı-yeşil Şaraplık

Üzümün; anti-oksidan, anti-aging, kan yapımına yardımcı ve kanserden koruyucu etkileri bilinmektedir. Siyah üzüm kabuğundaki ‘Resveratrol’ maddesi, anti-kanserojen ve anti-oksidan olma özelliklerini taşımakta ve beyin hücrelerini korumaktadır. Üzümün çekirdeğindeki ‘Quersetin’ ise, kan yapımına yardımcı olmaktadır. Bu yolla damar sağlığını da yararlıdır.

Üzümün güçlü anti-oksidan özelliği, E vitamininden 50 kat, C vitamininden ise 30 kat daha fazladır. Üzüm şırasında; su (%70-80), karbonhidratlar (%15-25), organik asitler (%0,3-1,5), tanenler (%0,01-0,10), azotlu bileşikler (%0,03-0,17), mineral bileşikler (%0,3-0,5) bulunur.

Sofralık ve şaraplık üzümler[değiştir | kaynağı değiştir]

Asma üzerinde şaraplık üzümler

Ticari olarak yetiştirilen üzümler, amaçlanan tüketim yöntemlerine bağlı olarak genellikle sofralık veya şaraplık üzüm olarak sınıflandırılabilir: çiğ yenen (sofralık üzüm) veya şarap yapmak için şaraplık üzüm kullanılır. Hemen hemen hepsi aynı türe ait olsa da sofralık ve şaraplık üzümler, seçici yetiştirme yoluyla ortaya çıkan önemli farklılıklara sahiptir. Sofralık üzüm çeşitleri nispeten ince kabuklu, büyük, çekirdeksiz meyvelere sahip olma eğilimindedir. Şaraplık üzümler daha küçüktür, genellikle çekirdekli ve nispeten kalın kabukludur (şaraptaki aromanın çoğu kabuğundan geldiği için şarap yapımında arzu edilen bir özelliktir). Şaraplık üzümler de çok tatlı olma eğilimindedir: meyve suyunun ağırlıkça yaklaşık %24 şeker olduğunda hasat edilirler. Karşılaştırıldığında ticari olarak üretilen “%100 üzüm suyu” genellikle sofralık üzümlerden yapılır ve ağırlığının yaklaşık %15‘i şekerdir.[10]

Çekirdeksiz üzüm[değiştir | kaynağı değiştir]

Çekirdeksiz üzüm çeşitleri, sofralık üzüm asma ekiminin çoğunluğudur. Asmalar çelik yoluyla vejetatif olarak çoğaltılır olduğundan tohum eksikliği üretim için sorun olmaz. Bu, dişi ebeveyn olarak tohumlu çeşidi kullanması veya gelişimin erken dönemlerinde bitki doku kültür tekniklerini kullanarak embriyoları kurtarması gereken yetiştiriciler için sorundur.

Çekirdeksizlik özelliğinin birkaç kaynağı vardır ve esasen tüm ticari yetiştiriciler bunu üç kaynaktan birinden alır: Sultaniye üzümü, Rus Çekirdeksiz ve siyah Monukka, hepsi Vitis vinifera’nın çeşitleridir. Halen bir düzineden fazla çekirdeksiz üzüm çeşidi vardır. Einset Çekirdeksiz, Benjamin Gunnels’in Prime çekirdeksiz üzümleri, Reliance ve Venus gibi birkaçı kuzeydoğu Amerika Birleşik Devletleri’nin ve güney Ontario’ nun nispeten soğuk iklimlerinde dayanıklılık ve kalite için özel olarak yetiştirilmiştir.[11]

Çekirdeksiz üzümün iyileştirilmiş yeme kalitesinin dengelenmesi, üzüm çekirdeklerinin zengin fitokimyasal içeriğinin sağladığı sağlığa faydalı kısmın kaybıdır (bkz. Aşağıdaki Sağlık iddiaları).[12][13]

Kuru üzüm, kuş üzümü ve çekirdeksiz kuru üzüm[değiştir | kaynağı değiştir]

Avrupa ve Kuzey Amerika’nın çoğunda, kuru üzümlere “kuru üzüm” veya yerel eşdeğeri denir. İngiltere’de üç farklı çeşidin tanınması AB’yi resmi belgelerde “kuru asma meyvesi” terimini kullanmaya zorlar.

Kuru üzüm herhangi bir kurutulmuş üzümdür. Kuru üzüm Fransızca ödünç kelime iken, Fransızca kelime taze meyveyi ifade eder; “grappe” (İngilizce “grape” kelimesinden türetilmiştir) demeti ifade eder (“une grappe de raisins”te olduğu gibi).

Currant kuru Zante Kara Corinth üzümüdür, adı Fransız “raisin de Corinthe”nin (Corinth) bozulmuş halidir. “Frenk üzümü” aynı zamanda üzümle ilgisi olmayan iki meyve olan siyah frenk üzümü ve kırmızı frenk üzümü anlamına gelir.

Sultana aslen Türk kökenli Sultaniye üzümlerinden (Amerika Birleşik Devletleri’nde Thompson Seedless olarak bilinir) yapılan kuru üzümdü, ancak bu kelime artık beyaz üzümlerden yapılan kuru üzümlere veya geleneksel Sultana’ya benzemesi için ağartılan kırmızı üzümlere kullanılır.

Üzüm suyu[değiştir | kaynağı değiştir]

Üzüm suyu

Üzüm suyu, üzümleri ezerek ve karıştırıp sıvılaştırarak yapılır. Üzüm suyu genellikle mağazalarda veya fermente edilmiş olarak satılır ve şarap, brendi veya sirke haline getirilir.

Pastörize edilmiş, doğal olarak oluşan mayaları uzaklaştıran üzüm suyu, steril tutulursa mayalanmaz ve bu nedenle alkolsüzdür.

Şarap endüstrisinde, %7-23 küspe, kabuk, gövde ve tohum içeren üzüm suyuna genellikle “şıra” (ingilizce: “must”) denir.

Kuzey Amerika’da üzüm suyu çoğunlukla mordur ve Avrupa şaraplık üzümlerinden farklı tür olan Concord üzümleri‘nden yapılırken beyaz üzüm suyu Niagara üzümleri’nden yapılır. Kaliforniya’da Sultaniye (orada Thompson Çekirdeksiz olarak bilinir) üzümleri bazen beyaz üzüm suyu yapmak için kuru üzüm veya sofralık üzüm pazarından yönlendirilir.[14]

Türleri[değiştir | kaynağı değiştir]

 Vitis vinifera üzüm asması,

Vitis aestivalis  Vitis amazonica  Vitis amurensis  Vitis balansana  Vitis bashanica  Vitis bellula  Vitis berlandieri  Vitis betulifolia  Vitis biformis  Vitis bloodwothiana  Vitis bourgaeana  Vitis bryoniifolia  Vitis chunganensis  Vitis chungii  Vitis cinerea  Vitis cissoides  Vitis coignetiae  Vitis cordifolia  Vitis davidii  Vitis enneaphylla  Vitis erythrophylla  Vitis fengqinensis  Vitis figariana  Vitis flexuosa  Vitis glabrata  Vitis hancockii  Vitis heyneana  Vitis hui  Vitis jinggangensis  Vitis jinzhainensis  Vitis labrusca  Vitis lanceolatifoliosa  Vitis longquanensis  Vitis luochengensis  Vitis menghaiensis  Vitis mengziensis  Vitis nesbittiana  Vitis papillosa  Vitis piasezkii  Vitis pilosonerva  Vitis popenoei  Vitis pseudoreticulata  Vitis pubescens  Vitis retordii  Vitis rhomboidea  Vitis romanetii  Vitis rotundifolia  Vitis rupestris  Vitis ruyuanensis  Vitis scortechinii  Vitis shenxiensis  Vitis silvestrii  Vitis sinocinerea  Vitis sinuata  Vitis thunbergii  Vitis tiliifolia  Vitis tsoi  Vitis tsukubana  Vitis vulpina  Vitis wenchowensis  Vitis wilsoniae  Vitis wuhanensis  Vitis yuenlingensis  Vitis yunnanensis  Vitis zhejiang-adstricta

Basılı Kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayyıldız, Esat. “The Grape Motif in Classical Arabic Poetry”. International Anatolian Grape Conference: Abstracts Book. ed. Mustafa Latif Emek. Adıyaman: Iksad Global Publishing House, 2022. s. 83.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Weight 15 kg
Dimensions 10 × 5 × 7 cm

There are no reviews yet.

Be the first to review “ÜZÜM”

Lütfen Bilgi İçin Arayınız...